In 2018 startten we binnen het Academisch centrum voor huisartsgeneeskunde met het PINO-project. Een project met als doel overmatig alcoholgebruik in de samenleving aan te pakken en dit door het faciliteren van vroege detectie en kort advies in de huisartspraktijk. Vier jaar en enkele publicaties later ronden we het project af.
Verschenen in het Contactblad Januari 2023
Achtergrond van het project
Alcoholgebruik is één van de belangrijkste risicofactoren voor ziekte, invaliditeit en sterfte in de wereld. Alcohol is causaal gerelateerd met meer dan 200 ziektes en aandoeningen en wordt wereldwijd geassocieerd met 3 miljoen sterftes per jaar. Daarnaast interfereert alcohol met een brede waaier aan geneesmiddelen en leidt alcoholgebruik tot meer (arbeids-)ongevallen en sociale problemen.
Vroeg-opsporing en kortadvies (VoKa) is een bewezen effectieve methode om overmatig alcoholgebruik aan te pakken. De huisartspraktijk biedt ook een setting om deze vorm van preventieve geneeskunde te implementeren. Echter wordt deze nog te weinig toegepast om het volledige potentieel ervan te benutten. Verschillende barrières en misvattingen zijn gekend bij zowel de huisartsen als de patiënten om het gesprek omtrent alcoholgebruik te starten. Daarom zijn we met dit project gestart. Het doel van dit project is om aan de hand van gemeenschapsgerichte strategieën het gesprek rond alcoholgebruik te faciliteren om zo uiteindelijk VoKa in de huisartspraktijk te stimuleren.
Wat is een gemeenschapsgerichte aanpak?
Een gemeenschapsgerichte aanpak wordt breed gedefinieerd als initiatieven op het gebied van volksgezondheid die gericht zijn op het verhogen van de bewustwording omtrent de effecten van alcohol en op het aanmoedigen van gedragsverandering op bevolkingsniveau. Het zijn initiatieven die vanuit de bevolking groeien om de betrokkenheid en het begrip te verhogen.
Het gebruik van een gemeenschapsgerichte aanpak wordt al minstens 15 jaar aangekaart als essentieel om de implementatie van VoKa te verbeteren. Toch is er nog maar weinig gekend over wat dit juist inhoudt en of zo een aanpak ook effectief een meerwaarde biedt om VoKa te faciliteren in de huisartspraktijk. Het zijn enkele bedenkingen die ook werden bevestigd tijdens een literatuurstudie die we uitgevoerd hebben. Tot op heden zijn er maar een 8-tal bronnen terug te vinden waar een gemeenschapsgerichte aanpak in wordt beschreven met als doel alcohol gerelateerde VoKa te faciliteren. Vanuit de literatuur wordt hoofdzakelijk de focus gelegd op het gebruik van massamedia (bv. posters, video’s, flyers) en bewustwordingscampagnes in de gemeenschap gericht naar het persoonlijk alcoholgebruik. Slechts 1 studie heeft ook effectief de proef op de som genomen om de meerwaarde ook te evalueren in de praktijk. Deze studie is spijtig genoeg door de COVID-19 pandemie vroegtijdig moeten stoppen waardoor de bevindingen moeilijk te interpreteren zijn.
Aangezien de literatuur te beperkend is, zijn we zelf naar de belanghebbenden gegaan met de vraag wat relevante gemeenschapsgerichte acties zijn om het gesprek over alcoholgebruik te faciliteren in de huisartspraktijk. Aan de hand van een nominale groepstudie hebben we 31 belanghebbende met verschillende achtergronden (e.g., huisartsen, algemene bevolking, ervaringsdeskundigen, onderzoekers) samengebracht. Samen zijn ze tot een gerangschikte lijst gekomen met 9 gemeenschapsgerichte acties met als doel alcohol gerelateerde VoKa te faciliteren, met bovenaan het idee dat door de belanghebbende als meest relevant werd beschouwd.
Idee of aanpak
- Bewustmakingscampagne gericht op de algemene bevolking die de proactieve rol van de huisarts met betrekking tot alcoholgebruik, alcoholgerelateerde vragen en gezondheidsbevordering benadrukt
- Mediacampagne (bv. posters, flyers, video's) in de wachtkamer van huisartsen om de aandacht over de effecten van alcoholgebruik bij de patiënt op te wekken en kan dienen als mogelijke gespreksstarter
- Formele (bv. het nieuws, talkshows) en informele (bv. soaps) media-aandacht gericht op de effecten van schadelijk alcoholgebruik waar de rol van de huisarts als betrouwbare informatiebron wordt benadrukt
- Het starten van informele gesprekken over alcoholgebruik in gemeenschapsspecifieke settingen, buiten de gezondheidszorg en de huisartspraktijk
- Informatiecampagne over de (schadelijke) effecten van alcoholgebruik die gericht is naar de algemene bevolking
- Sociale norm-campagne in de gemeenscha
- Mobiele of webgebaseerde app om zelfbewustzijn te verhogen in het persoonlijk alcoholgebruik
- Een 'stil alarm' (bv. een melding) voor patiënten om hun huisarts te informeren over de noodzaak om alcoholgerelateerde onderwerpen te bespreken
- Structurele interventies om de huidige sociale norm rond alcohol onder de aandacht te brengen
Deze tabel is een vertaling uit het gepubliceerde artikel van Bram Pussig
De gemeenschapsgerichte aanpak van het PINO-project
Op basis van de literatuur en de inzichten van de belanghebbende is een mediacampagne uitgewerkt waar zelfbewustwording en de proactieve rol van de huisarts centraal staan. Deze campagne werd verspreid in Leuven en was terug te vinden in de huisartspraktijken, buurtcentra, apotheken, maar ook in het straatbeeld en online op sociale media. Je kan de online zelfbewustwordingstest nog steeds ontdekken via www.opuwgezondheid.be.
Naast deze mediacampagne is het ook belangrijk dat er lokale evenementen georganiseerd worden om op kleinere schaal en op een gepersonaliseerde manier rond bewustwording te werken. Tijdens het PINO-project werden in Leuven en deelgemeenten 13 lokale evenementen georganiseerd door en voor inwoners van de gemeenschap. De inhoud van deze activiteiten varieerde sterk (bv. lezingen, of mocktailworkshops en wedstijden). Het doel is hier voornamelijk om via verschillende wegen het gesprek over alcoholgebruik te starten, zonder het in een klinische sfeer te plaatsen. Voor meer informatie omtrent deze acties kan je terecht bij bram.pussig@kuleuven.be.
Het PINO-project
Gedurende 12 maanden hebben we in 3 Vlaamse regio’s gegevens verzameld bij huisartsen om de effecten van het PINO-project te evalueren3. Op basis van deze gegevens zijn we op zoek gegaan naar wat de meerwaarde van een gemeenschapsgerichte aanpak is op alcoholgerelateerde VoKa in de huisartspraktijk en hebben we onderzocht wat er eventueel nog moet veranderen om de integratie van VoKa te verbeteren.
Benieuwd naar de resultaten?
Begin 2023 zal Bram Pussig al hun bevindingen en ervaringen presenteren tijdens de publieke verdediging van dit doctoraatstraject. Ben jij ook geïnteresseerd naar de resultaten en de volgende stappen? Neem dan zeker contact op met Bram (bram.pussig@kuleuven.be). Hij zal je verder informeren over de praktische zaken.
Gepubliceerd op: 11 January 2023
Auteur: