Kreeg u ook een voorschot op de energiefactuur in de brievenbus? Gepanikeerd of gevloekt? Ik vermoed het tweede, net als ik. Of recent een brandstoftoelage betaald voor dat veel te dure vakantiekamp van kindlief? Zuur, maar kind heeft wel een kamp natuurlijk.
Verschenen in De Artsenkrant op 16/09/2022
De armoede neemt toe in Vlaanderen, geen verrassing, en als huisarts worden we ermee geconfronteerd. Uit de bevraging blijkt dat we oprecht meeleven maar om in te leven, ontbreekt ons de kennis.
Ik heb een guilty pleasure en kijk af en toe naar 'reality tv'. Niet op een groot plasmascherm maar op een laptop want ik geef geld uit aan andere belachelijk dure dingen. Armoede is een gegeerd onderwerp voor hedendaagse human interest programma's: het publiek hapt dit weg met een mengeling van medelijden en zelfgenoegzaamheid. Deze programma's tonen onder andere steenrijke gezinnen die met 60 euro per week moeten toekomen of alleenstaande moeders die hun uitkering verspillen, aldus het publiek, aan een zwembad uit een kartonnen doos voor hun kinderen. De bemiddelde huisruiler leert dat het ook met minder kan en gaat plots watertanden bij een familiepak industriële sandwiches. Het is een beetje zoals kamperen: de charme wordt gevoed door de wetenschap dat de luxe wacht bij thuiskomst. Anders is het als je simpelweg niet kan kiezen: niet en-en maar of-of. Dan wordt het een zwembad voor de kinderen en geen kamp, nieuwe games of die ene smartphone en in het slechtste geval geen boodschappen. Vermoedelijk gaf u net als ik al eens toe aan een deze-sneakers-worden-het-anders-ga-ik-dood-betoog gevolgd door een pedagogisch praatje dat met een professionele inschikkelijkheid onthaald werd en meteen op een koude steen gedropt. Omdat een mens ook mens wordt door maatschappelijke participatie, is dat zwembad levensnoodzakelijk. Die sneakers ook, de tv met megalomane afmetingen ook. Alleen, voor mensen in armoede is het 'of'. Voor ons is het 'en'. Mensen in armoede maken heus niet vaker verkeerde keuzes dan wij, alleen zullen wij hoogstens even slikken als we de finale afrekening van de vakantie zien en hoeven we er geen slaap voor te laten.
© iStock
Mensen die leven in een kansarme situatie hebben die 'morgen' niet
Sociale determinanten bepalen in belangrijke mate de kansen op een gezond leven maar het omgekeerde is eveneens waar: in goede gezondheid kunnen we sporten, leren, werken. Deze vicieuze cirkel van kansarmoede sluit zich al tijdens het foetale leven. Kindersterfte en perinatale complicaties komen frequenter voor bij mensen in kansarmoede. Kinderen uit kansarme gezinnen zie je amper in jeugdbewegingen, de plek bij uitstek waar de levenslessen worden uitgedeeld. Bij kansarme gezinnen is het schoolverzuim groter, de leerachterstand bijgevolg ook. Studenten die moeten werken om hun opleiding te betalen, hebben geen tijd voor sociale, culturele of sportieve ontplooiing. En gaat u sporten of naar een theatervoorstelling als u een hoofd vol zorgen hebt? Ik niet, ik eet een zak chips en compenseer dat morgen of maandag wel weer.
Mensen die leven in een kansarme situatie hebben die 'morgen' niet. Dat compensatiemechanisme is iets typisch voor de bemiddelde burger: of roken, of drinken, of weinig bewegen maar zelden alles bij elkaar. De accumulatie van risicogedrag bij mensen in kansarmoede belast hun gezondheid ongenadig hard.
Als huisarts hebben we zoveel kansen om iets te betekenen voor deze kwetsbare groep. Toch stellen we vast dat de zorg die we verlenen tekort schiet. We geloven dan graag dat dat een gevolg is van een gebrek aan financiële middelen en het hardnekkige vooroordeel dat deze mensen per definitie laaggeletterd zijn.
Daarom moeten we 'armoedesensitief' te werk gaan zonder het netto belastbaar inkomen van onze patiënt los te peuteren. Een inventaris van de sociale determinanten helpen daarbij: scholing, huisvesting, werk, afkomst of familiale voorgeschiedenis. Een bijzondere risicogroep zijn de werkende armen: de gezinnen waar de helft van het inkomen naar huisvesting gaat.
Ga in uw dossier op zoek naar de 40% mensen die we nooit bereiken met preventie en zet daarop in. Die 60% 'worried well' die overleven wel zonder uw inspanningen
Noteer dit allemaal in uw medisch dossier en hou er rekening mee bij voorschrijven, verwijzen, adviezen. Overweeg niet enkel de directe financiële kosten maar ook inkomensverlies door arbeidsongeschiktheid. Bedenk dat adviezen met betrekking tot levensstijl en preventie niet prioritair worden opgevolgd bij mensen in kansarmoede (mortaliteit door baarmoederhalskanker doet zich bijna uitsluitend voor in de laagste inkomensklasse). Gezond eten en leven kost niet alleen geld maar ook moeite.
Schakel ondersteuning in zoals Bewegen op Verwijzing. Wees ook alert bij kinderen die vaker ziek zijn dan verwacht, voorschriften die eindeloos lang lijken mee te gaan, verwijsbrieven die niet opgevolgd worden. Ga in uw dossier op zoek naar de 40% mensen die we nooit bereiken met preventie en zet daarop in. Die 60% 'worried well' die overleven wel zonder uw inspanningen.
Een recente krantenkop formuleerde het heel raak: energieprijzen zijn als dynamiet voor de bevolking. Financiële of bestaansonzekerheid tast het algemene welzijn aan. Armoede kan wat covid-19 ook kan: een slagveld aanrichten onder de bevolking.
© Jerry De Brie
Gepubliceerd op: 22 September 2022
Auteur: